İçerik üretiminde daha başarılı olmak için bazı yöntemlere başvurman gerektiğini biliyor ama nereden başlayacağına karar veremiyor olabilirsin. Senin de bildiğin gibi yazar arkadaşım, bir içerik üreticisinin tekniğini geliştirmesi için yapması gerekenlerin başında temel dil bilgisinde ustalık kazanmak geliyor.
Sen de etken ve edilgen ses hakkında detaylı bilgi sahibi olarak içeriklerini çok daha etkili ve kolay anlaşılır hâle getirebilirsin. Hem de bunu hiç zorlanmadan birkaç noktaya dikkat ederek başarabilirsin. Hazırsan seni yazımızın detaylarına doğru uğurlayalım.
Etken Ses Nedir?
İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu cümlelerdeki fiiller etken fiildir. Birkaç örneğe bakalım:
- Annem dün dolma pişirdi. (İşi yapan gerçek bir özne “annem” cümlede bulunuyor. Dolayısıyla cümlenin fiili etkendir.)
- Hastaneye gidiyorum. (Cümlede özne görevli bir kelime görmüyoruz. Fakat eylemde bulunan birinci tekil şahıs ekinden işi yapanın “ben” olduğunu görüyoruz. Yani burada gizli bir özne mevcut. Fiil de etken.)
- Karakol suçluların peşine düştü. (Burada karakol bir öznedir. Bildiğin gibi özne her zaman bir canlı olmak zorunda değildir. Cümlede gerçek bir özne olduğunda da fiil etkendir.)
Edilgen (Pasif) Ses Nedir?
Cümlede işi yapan gerçek bir özne yoksa cümlenin fiili edilgen yapıdadır. Edilgen seste nesne işten etkilenen durumundadır. Bu yüzden edilgen yapılı cümlelerde dil kuralları bakımından nesne görevinde olan kelime sözde özne olarak tanımlanır. Fiillere -l ve -n ekleri ilave edilerek oluşturulur. Edilgen sesli cümle örnekleri:
- Kırmızı kart alan futbolcu oyundan çıkarıldı. (Oyundan çıkarma işini yapan kişi cümlede belli değil. “Kim çıkardı? ” sorusunun yanıtı yok. Fakat fiile “Kim çıkarıldı?” yani eylemden etkilenen kim dediğimizde “kırmızı kart alan futbolcu” yanıtını alıyoruz. Dolayısıyla bu tamlama cümlenin sözde öznesidir ve cümle edilgendir.)
- Kapıya sertçe vuruldu. (Kapıya vuran kişi ya da nesne bilinmiyor. Bu bir insan da olabilir bir top da. Fiile “Ne vuruldu?” sorusunu sorduğumuzda kapı yanıtını alıyoruz. Eylemden etkilenen nesne kapı. Cümle edilgen yapılı olduğundan kapı sözde özne görevinde.)
- Mehmet tarafından bakkaldan çilekli dondurma alındı. (Bu cümle başlangıçta kafa karıştırıcı olabilir. Çünkü fiil edilgenlik eklerini almış ve eylemi yapan kişi de cümlede yer alıyor. Ancak burada şuna dikkat etmeliyiz: eylem “Kim dondurma alındı?” diye sorarsak anlamlı bir cevap alamayız. Bunun yerine “Kim tarafından dondurma alındı?” diye sormalıyız. Yani “Mehmet tarafından” bu cümlede bir özne değil, edat tümlecidir. Cümle edilgen çatılıdır. Dondurma da sözde öznedir.)
Etken Ses Kullanmanın Faydaları Nelerdir?
Güçlü ve etkili bir içerik ortaya koymak istiyorsak yazılarımızda büyük ölçüde etken sesi kullanmamız gerekir. Peki neden etken sesle yazmalıyız, etken sesle yazmanın faydaları nelerdir? Dilersen gel birlikte inceleyelim.
1. Otoriteyi Artırır
İçeriklerinde etken ses kullanman doğrudan okuyucularına hitap etmene olanak tanır. Bu da yazının otoritesini ve etkisini yükseltir. Birlikte çalıştığın markaların hedef kitlelerinin gözünde daha güçlü bir intiba bırakmasını sağlar.
Örneğin bir deodorant için ürün açıklaması yazdığını düşünelim. Ürün açıklamasını “Coco Hindistan cevizi özlü doğal deodorant kullananlarda ter kokusu önlenir. Kişilerin gün boyu ferah kokması sağlanır.” şeklinde edilgen sesle yazabilirsin. Ancak bu yazım şeklinde anlatmak istediklerini okuyucularına doğrudan ve açık şekilde anlatmış olmazsın. İfade etmek istediklerini daha mesafeli ve uzak bir tonda onlara iletmiş olursun.
Bunun yerine aynı ürün açıklamasını “Coco Hindistan cevizi özlü doğal deodorant, ter kokmanızı önler. Gün boyu ferah ve konforlu hissetmenizi sağlar.” biçiminde de yazabilirsin. Bu yazım tarzında hemen hemen aynı kelimeleri kullanmış olsan da çok daha etkili ve doğrudan bir anlatım yapmış olursun. Markanın kendine güveninin altını çizersin.
2. Metni Daha Anlaşılır Kılar
Senin de bildiğin gibi yazar arkadaşım, günlük hayatta hepimiz etken sesle konuşuruz. Bir arkadaşımıza “Ev işleri benim tarafımdan yapıldı.” yerine “Ev işlerini yaptım.” deriz. Bunu yapmamızın önemli sebeplerinden bir tanesi de etken sesin daha kolay anlaşılmasıdır. Aynı konuşma dilinde olduğu gibi yazı dilinde de etken sesi aktif olarak kullanarak hedef kitlenin vermek istediğin mesajları çok daha kolay almasını sağlayabilirsin. Dilersen bu anlaşılırlık konusunu örneklerle yakından inceleyelim:
Geri dönüşümle ilgili bir blog yazısı kaleme aldığımızı düşünelim. Blogun belli bir bölümünü şöyle yazabiliriz: “Geri dönüşüm faaliyetlerine önem verilmesi dünyanın sürdürülebilir hâle getirilmesi için önemlidir. Bunun için yeniden kullanılabilir materyallerden üretilen ambalajların toplanması ve işlenmesi şarttır.”
Bu küçük paragraf ilk bakışta gözümüze anlaşılması zor görünmeyebilir. Ancak detaylı bakarsak “Geri dönüşüm faaliyetlerine önem verilmesi dünyanın sürdürülebilir hâle getirilmesi için önemlidir.” cümlesi hedef kitlenin mi geri dönüşüm faaliyetlerine önem vermesini söylüyor yoksa belediye gibi kurumların mı? Okuyucular kendileri mi dönüşüm için harekete geçmeli yoksa kurumlardan mı talepte bulunmalı? Bu net olarak anlaşılamıyor.
Sonraki cümlede “Bunun için yeniden kullanılabilir materyallerden üretilen ambalajların toplanması ve işlenmesi şarttır.” yazıyor. Materyallerin işlenmesine değinilmesi önceki cümlenin kurumlar ve yetkililer için yazıldığını gösterse de ambalaj atıklarının toplanması bireysel çabaya da işaret ediyor olabilir. Yine bu cümlede de tam olarak ne söylendiğini kavrayamıyoruz.
Oysa bu metni “Sorumluluk sahibi bir birey olarak dünyanın sürdürülebilirliğine katkı sağlamak için geri dönüşüm faaliyetlerine katılmanız oldukça önemli. Bunun için geri dönüşüme uygun ambalajları toplayabilir ve belediyenizden bunların geri dönüşümünü sağlamasını isteyebilirsiniz.” şeklinde hazırlayabiliriz. Bu sayede söylemek istediklerimiz okuyucularımız tarafından daha iyi anlaşılır ve harekete geçme olasılığı artar.
Etken ses yalnızca mesajlarımızın anlaşılmasını kolaylaştırmakla kalmaz. Etken sesin yoğunluğunun fazla olduğu yazılar diğerlerine göre çok daha kolay okunur.
3. Kelime Tasarrufu Sağlar
İyi bir içerik yazarı kelime müsrifi değildir. Fakat edilgen sesle yazmak seni fazladan kelime kullanmaya itebilir. Örneğin “Sınavdan zayıf not aldım.” cümlesinde dört kelime kullandık. Dört kelimeyle eylemin ne olduğunu ve kimin tarafından gerçekleştirildiğini öğrendik.
Aynı cümleyi edilgen hâle getirelim. “Sınavdan zayıf not alındı.” Bu cümle de aslında dört kelimeden oluşuyor. Ancak eylemin kim tarafından yapıldığını bilmiyoruz.
Bu bilgiyi cümlede verebilmek için ifadeyi “Benim tarafımdan sınavdan zayıf not alındı.” şeklinde yazmamız gerekir. Etken seste anlatmak istediklerimizin hepsini anlatmak için dört kelimeye gereksinim duyarken edilgen seste gördüğün gibi kelime sayımız altıya çıktı. Dolayısıyla yazar arkadaşım, öz bir şekilde yazmak istiyorsan etken sesin dostun olduğunu unutmamalısın.
Sevgili arkadaşım, etken ses kullanmanın faydalarına detaylı bir şekilde değindik. Ancak bu senin de bildiğin gibi içeriklerde edilgen sesi hiç kullanmayacağımız anlamına gelmiyor. İçeriklerin akışına uygun olarak gerekli noktalarda edilgen sesi de tercih edebiliriz.
Senin de fark edeceğin üzere biz de içeriğin bazı yerlerinde edilgen cümleler kullandık. Burada önemli olan daha önce de belirttiğimiz gibi büyük ölçüde etken bir anlatım dilini benimsemek.
Etken Ses Kullanımı İçin Öneriler
Etken sesle yazmanın birçok faydası olsa da uygulama aşaması o kadar kolay olmayabilir. Ancak bahsedeceğimiz uygulamalarla sen de etken ses kullanımını artırabilirsin.
Pasif Sesi Ara
Eğer edilgen ses kullanmaya alışkınsan ne kadar kendine hatırlatmaya çalışsan da zaman zaman edilgen sesle yazabilirsin. Bunun önüne geçmek için yazdığın metnin son okumasını yaparken edilgen yapıda oluşturduğun cümleleri işaretleyebilirsin. Özellikle bunu sesli okumayla yaparsan hiçbir cümleyi gözden kaçırmazsın.
Fiilleri Etken Hâle Dönüştür
Edilgen cümlelerde öznenin belirsiz olduğundan bahsetmiştik. Edilgen cümleleri etken hâle getirmek için cümlenin öznesini belirlemen gerekir. Burada özne bildiğin gibi gizli özne de olabilir. Sonrasında ise fiilleri etken hâle dönüştürmelisin. Bunun için fiilden edilgen çatıyı oluşturan -l ve -n eklerini çıkarman yeterlidir.
Örneğin “yapıldı” kelimesinden -l ekini çıkarıp “yaptı” ya da “arandı” sözcüğünden -n ekini çıkarıp “aradık” dediğimizde ve cümleyi de bu fiile uygun hâle getirdiğimizde etken sesi yakalarız.
Bağlaçları En Aza İndir ve Kısa Cümleler Kur
Edilgen cümleleri daha net ve anlaşılır hâle getirmek, eylemin kim tarafından yapıldığını belirtmek için çoğunlukla bazı bağlaçlar kullanılırız. Bu bağlaçları azaltarak kısa cümleler kurmaya çalışmak edilgen sesi azaltmamıza yardımcı olabilir. Konuyla ilgili bazı örnekler:
- Okul yönetimi tarafından öğrenci velileri arandı./ Okul yönetimi öğrenci velilerini aradı.
- Medya yoluyla bazı gerçekler ortaya çıkarıldı./ Medya bazı gerçekleri ortaya çıkardı.
- Otobüs vasıtasıyla tur firması yolcularını Kapadokya’ya götürdü./ Tur firması yolcularını otobüsle Kapadokya’ya götürdü.
Bir Arkadaşına Yazdığını Düşün
Etken seste okuyucuya doğrudan hitap ettiğimizi vurgulamıştık. Sen de içeriklerinde etken ses kullanımını artırmak için yazdığın her içeriği bir arkadaşına ithafen yazdığını düşünebilirsin.
Örneğin bir mont için ürün açıklaması yazıyorsan iyi bir mont arayışında olan yakın bir arkadaşını o montu almaya ikna etmen gerektiğini hayal edebilirsin.
Yazar arkadaşım, etken ve edilgen sesle ilgili birçok detayı uzun uzadıya konuştuk. Sen de okuduklarını hayata geçirmek ve etken sesli içeriklerin yıldız yazarı olmak için hemen aramıza katılabilirsin.
